domingo, 29 de diciembre de 2013

Dúas bágoas pola lingua (relato)



 … Catro por tres doce, catro por catro dezaseis, catro por cinco… hum…
Xurxo, con ritmo monótono, recitaba a táboa do catro, mentres don Xulián asentía con bondade nun movemento suave de cabeza. Ante a súpeta dúbida de Xurxo, o mestre tentou axudalo a saír do seu atranco:
– … Vinnnn…
– Vinte – dixo Xurxo con confianza renovada e cun sorriso na faciana – Catro por seis vinteca…
O alumno calou e o seu rostro mudou serio, mirando cos ollos abertos cara a porta da escola. Don Xulián, nun movemento reflexo, tamén volveu a cabeza para ver que era aquilo que sorprendera tanto ao rapaz. Tódolos alumnos de don Xulián, sentados nas súas cadeiras, miraron tamén con curiosidade infantil, coma se fosen autómatas accionados por un resorte que lles obrigase a xirarse.
Na porta, veladas as caras pola oposición entre as sombras da aula e a claridade que entraba da rúa, que cegou por un instante aos nenos, perfilábanse tres homes. Cando os ollos se afixeron á luz, advertiron que o home do medio, máis adiantado cós outros dous, ía elegantemente vestido cun traxe no que destacaba unha bandeiriña española no ollal da lapela dereita, e cunha gravata de cor azul claro como un ceo de verán. Na man dereita tiña un bastón de madeira con empuñadura de nácara. Ao seu lado, un pouco máis atrás, coma columnas inmóbiles, dous gardas civís, con xesto adusto baixo o tricorne e cubertos cunha capa que lles daba un aspecto sinistro, escoltaban ao recentemente chegado.
Don Xulián, logo dos primeiros segundos de sorpresa, dirixiuse ao seu alumno que seguía mirando fixamente a porta da aula como magnetizado por aquelas presenzas:
– Séntate Xurxo… moi ben… Para mañá ides todos estudar a táboa do cinco…
O home da gravata azul, sen pronunciar palabra, comezou a camiñar polo corredor que separaba as dúas ringleiras de pupitres sen dar tempo a don Xulián a rematar as súas instrucións. Camiñaba amodo debido a unha leve coxeira que tentaba disimular apoiándose no bastón. Os dous gardas civis permaneceron quedos baixo o limiar da porta.
Cando aquel home estivo frente a don Xulián, díxolle:
–Veo que imparte sus clases en gallego.
–Sí, señor. Es el único idioma que estos niños entienden – respostou don Xulián facendo un esforzo en falar o castelán para mostrar a súa cortesía con aquel que entrara daquel xeito na súa escola.
–¿Idioma? ¡Jerigonza de bárbaros!... Estamos en España y aquí solo se habla el español. ¿Está claro?
–Pero, señor…estos niños han hablado el gallego desde que han nacido y no…
–¡Cállese! – espetou, case con violencia, aquel home – Acompañe a los dos agentes. A partir de hoy, yo me hago cargo de esta escuela. Debería usted saber que con autoridad y disciplina los niños a estas edades son fácilmente maleables. Si no saben hablar en español, le aseguro que aprenderán muy pronto.
Don Xulián, coñecedor da situación na que se atopaba e da sorte que lle esperaba, non tiña medo da cadea nin dos pelotóns de fusilamento que por aqueles días estaban a devastar as aldeas da bisbarra. Non obstante, arrásabanlle os ollos, e, sen poder contelas, dúas bágoas escorregaron polas súas fazulas pensando no futuro que lles esperaba a aqueles rapaces, aos que quería como se foran os seus fillos. Tamén eran bágoas pola súa lingua nai, pisoteada e asoballada.
Penosamente camiñou cara á porta coa cabeza gacha para que os nenos non se decataran da tristura que o embargaba. Mentras os seus pés se arrastraban con lentitude, tivo un déjà vu. Onde vivira antes esta situación, ese sentimento tan intenso de mágoa? E de súpeto recordou un conto, que lera cando era mozo, dun escritor francés chamado Alphonse Daudet que se titulaba La dernière classe[1]. Era o exemplo máis claro da intolerancia e o desprezo por parte dos vencedores sobre os vencidos. A historia volvía a repetirse. Quixo mostrar valentía pero o peso da pena abraiabao.
–Adeus, nenos. Teño que marchar. Portádevos ben con este señor que vai ser o voso novo mestre.
Cando don Xulián saíu e a porta se pechou, o home da gravata, enriba da tarima, semellaba xigantesco. O seu peiteado impecable, aquel traxe que os nenos só viran nos adultos en raras ocasións, coma na festa do patrón ou na voda dalgún parente, a lapela lucindo a bandeiriña cunha aguia maxestuosa no centro… Toda esa posta en escena deslumbraba aos cativos que aínda non saíran da súa sorpresa e, na súa inocencia, non comprendían o que estaba a pasar.
–Bien, muchachos, – dixo o xigante enerxicamente e con voz grave – a partir de hoy yo seré vuestro nuevo maestro. Don Julián se jubila por la edad.
Que lle pasaba a don Xulián? Que era jubilar? Seica unha enfermidade? Xa non tiñan que aprender a táboa de multiplicar? Mil inocentes preguntas amoreábanse nas súas cabeciñas.
Mentres as mentes dos nenos aínda estaban a asumir a nova situación, o home levantou o bastón do chan e púxoo en posición horizontal. Apoiándose con firmeza sobre as súas pernas, comezou a bater cadenciosamente na man esquerda co estremo romo daquel bastón de empuñadura tan bonita de cor ámbar. Máis dun recordou a pequena pía de auga bendita que se atopaba na igrexa, porque tamén era de nácar.
–Niños – dixo con arrogancia o home – hoy vamos a aprender la letra de una hermosa canción. Cantad conmigo la primera estrofa.
O home entonou con voz modulada:
– «Cara al sol con la camisa nueva… »
Os rapaces mirábanse sin saber que facer.
–¡Vamos…ahora todos! – ordenou, batendo con máis forza o bastón na palma da man, facendo que cada golpe soase como unha lapada.
Ao cabo duns segundos, timidamente, poido escoitarse un murmurio de voces infantís dende as ringleiras de adiante, que tiñan unha visión máis clara do ameazador bastón:
–«Cara al sol…»
E as ringleiras de atrás uníronse para repetir a primeira estrofa daquel himno que non entendían e que nada lles dicía.
Na esquina dereita superior do taboleiro podía lerse, trazada con pulcra ortografía, a data que don Xulian tiña por costume escribir tódolos días. Cando os rapaces acabaron de aprender as primeiras estrofas daquela estraña canción, o mestre usurpador volveuse cara ao encerado, e ao decatarse de que o día da data estaba mal escrito, tomou un pano que facía de borrador e frotou aquela verba ata que non quedou pegada dela. Logo colleu un anaco de xiz, e onde don Xulián escribira «luns», o xigante, facendo chiar o xiz pola forza e a rabia con que presionaba no encerado, escribiu «lunes». E aínda que a letra do novo mestre non era tan bonita como a de don Xulián, os rapaces puideron ler con claridade:
 «Lunes, 3 de abril de 1939»[2].
A choiva caía miúda na rúa. Un home secaba cun pano a súa cara mollada, onde se mesturaban as bágoas coa auga que o ceo choraba. Mentres camiñaba penosamente, acompañado de dous gardas civís, pensaba que non deixaba de ser unha triste casualidade que Alphonse Daudet, setenta anos antes, escribise aquel conto dentro dunha antoloxía que titulou Contes du lundi.[3]


[1] A derradeira clase é un conto sobre a guerra franco-prusiana de 1870.
[2] O sábado, 1 de abril de 1939, Franco fixo público o derradeiro parte de guerra. Considerada esa data como o fin da guerra civil española, o texto decía: En el día de hoy, cautivo y desarmado el Ejército Rojo, han alcanzado las tropas nacionales sus últimos objetivos militares. La guerra ha terminado. El  Generalísimo Franco. Burgos 1º abril 1939.
[3] Contos do luns.

José M. Ramos González. Pontevedra 2013