– … Catro por tres doce, catro por catro
dezaseis, catro por cinco… hum…
Xurxo, con
ritmo monótono, recitaba a táboa do catro, mentres don Xulián asentía con
bondade nun movemento suave de cabeza. Ante a súpeta dúbida de Xurxo, o mestre tentou
axudalo a saír do seu atranco:
– … Vinnnn…
– Vinte – dixo Xurxo con confianza
renovada e cun sorriso na faciana – Catro por seis vinteca…
O alumno
calou e o seu rostro mudou serio, mirando cos ollos abertos cara a porta da
escola. Don Xulián, nun movemento reflexo, tamén volveu a cabeza para ver que
era aquilo que sorprendera tanto ao rapaz. Tódolos alumnos de don Xulián, sentados
nas súas cadeiras, miraron tamén con curiosidade infantil, coma se fosen
autómatas accionados por un resorte que lles obrigase a xirarse.
Na porta,
veladas as caras pola oposición entre as sombras da aula e a claridade que
entraba da rúa, que cegou por un instante aos nenos, perfilábanse tres homes. Cando
os ollos se afixeron á luz, advertiron que o home do medio, máis adiantado cós
outros dous, ía elegantemente vestido cun traxe no que destacaba unha
bandeiriña española no ollal da lapela dereita, e cunha gravata de cor azul
claro como un ceo de verán. Na man dereita tiña un bastón de madeira con
empuñadura de nácara. Ao seu
lado, un pouco máis atrás, coma columnas inmóbiles, dous gardas civís, con
xesto adusto baixo o tricorne e cubertos cunha capa que lles daba un aspecto
sinistro, escoltaban ao recentemente chegado.
Don Xulián, logo
dos primeiros segundos de sorpresa, dirixiuse ao seu alumno que seguía mirando
fixamente a porta da aula como magnetizado por aquelas presenzas:
– Séntate Xurxo… moi ben… Para mañá
ides todos estudar a táboa do cinco…
O home da gravata azul, sen pronunciar
palabra, comezou a camiñar polo corredor que separaba as dúas ringleiras de
pupitres sen dar tempo a don Xulián a rematar as súas instrucións. Camiñaba
amodo debido a unha leve coxeira que tentaba disimular apoiándose no bastón. Os
dous gardas civis permaneceron quedos baixo o limiar da porta.
Cando aquel
home estivo frente a don Xulián, díxolle:
–Veo que
imparte sus clases en gallego.
–Sí, señor.
Es el único idioma que estos niños entienden – respostou don Xulián facendo un
esforzo en falar o castelán para mostrar a súa cortesía con aquel que entrara
daquel xeito na súa escola.
–¿Idioma? ¡Jerigonza
de bárbaros!... Estamos en España y aquí solo se habla el español. ¿Está claro?
–Pero,
señor…estos niños han hablado el gallego desde que han nacido y no…
–¡Cállese! –
espetou, case con violencia, aquel home – Acompañe a los dos agentes. A partir
de hoy, yo me hago cargo de esta escuela. Debería usted saber que con autoridad
y disciplina los niños a estas edades son fácilmente maleables. Si no saben
hablar en español, le aseguro que aprenderán muy pronto.
Don Xulián, coñecedor
da situación na que se atopaba e da sorte que lle esperaba, non tiña medo da
cadea nin dos pelotóns de fusilamento que por aqueles días estaban a devastar
as aldeas da bisbarra. Non obstante, arrásabanlle os ollos, e, sen poder
contelas, dúas bágoas escorregaron polas súas fazulas pensando no futuro que
lles esperaba a aqueles rapaces, aos que quería como se foran os seus fillos.
Tamén eran bágoas pola súa lingua nai, pisoteada e asoballada.
Penosamente
camiñou cara á porta coa cabeza gacha para que os nenos non se decataran da
tristura que o embargaba. Mentras os seus pés se arrastraban con lentitude,
tivo un déjà vu. Onde vivira antes
esta situación, ese sentimento tan intenso de mágoa? E de súpeto recordou un conto,
que lera cando era mozo, dun escritor francés chamado Alphonse Daudet que se
titulaba La dernière classe[1]. Era o exemplo máis claro da intolerancia e o desprezo
por parte dos vencedores sobre os vencidos. A historia volvía a
repetirse. Quixo mostrar
valentía pero o peso da pena abraiabao.
–Adeus, nenos. Teño que marchar.
Portádevos ben con este señor
que vai ser o voso novo mestre.
Cando don Xulián saíu e a porta se
pechou, o home da gravata, enriba da tarima, semellaba xigantesco. O seu peiteado
impecable, aquel traxe que os nenos só viran nos adultos en raras ocasións,
coma na festa do patrón ou na voda dalgún parente, a lapela lucindo a bandeiriña
cunha aguia maxestuosa no centro… Toda esa posta en escena deslumbraba
aos cativos que aínda non saíran da súa sorpresa e, na súa inocencia, non
comprendían o que estaba a pasar.
–Bien,
muchachos, – dixo o xigante enerxicamente e con voz grave – a partir de hoy yo
seré vuestro nuevo maestro. Don Julián se jubila por la edad.
Que lle
pasaba a don Xulián? Que era jubilar?
Seica unha enfermidade? Xa non tiñan que aprender a táboa de multiplicar? Mil
inocentes preguntas amoreábanse nas súas cabeciñas.
Mentres as mentes
dos nenos aínda estaban a asumir a nova situación, o home levantou o bastón do
chan e púxoo en posición horizontal. Apoiándose con firmeza sobre as súas
pernas, comezou a bater cadenciosamente na man esquerda co estremo romo daquel bastón
de empuñadura tan bonita de cor ámbar. Máis dun recordou a pequena pía de auga
bendita que se atopaba na igrexa, porque tamén era de nácar.
–Niños – dixo
con arrogancia o home – hoy vamos a aprender la letra de una hermosa canción. Cantad
conmigo la primera estrofa.
O home
entonou con voz modulada:
– «Cara al
sol con la camisa nueva… »
Os rapaces
mirábanse sin saber que facer.
–¡Vamos…ahora
todos! – ordenou, batendo con máis forza o bastón na palma da man, facendo que
cada golpe soase como unha lapada.
Ao cabo duns
segundos, timidamente, poido escoitarse un murmurio de voces infantís dende as ringleiras
de adiante, que tiñan unha visión máis clara do ameazador bastón:
–«Cara al
sol…»
E as
ringleiras de atrás uníronse para repetir a primeira estrofa daquel himno que non
entendían e que nada lles dicía.
Na esquina
dereita superior do taboleiro podía lerse, trazada con pulcra ortografía, a
data que don Xulian tiña por costume escribir tódolos días. Cando os rapaces
acabaron de aprender as primeiras estrofas daquela estraña canción, o mestre
usurpador volveuse cara ao encerado, e ao decatarse de que o día da data estaba
mal escrito, tomou un pano que facía de borrador e frotou aquela verba ata que
non quedou pegada dela. Logo colleu un anaco de xiz, e onde don Xulián
escribira «luns», o xigante, facendo chiar o xiz pola forza e a rabia con que
presionaba no encerado, escribiu «lunes». E aínda que a letra do novo mestre
non era tan bonita como a de don Xulián, os rapaces puideron ler con claridade:
«Lunes, 3 de abril de 1939»[2].
A choiva caía
miúda na rúa. Un home secaba cun pano a súa cara mollada, onde se mesturaban as
bágoas coa auga que o ceo choraba. Mentres camiñaba penosamente, acompañado de
dous gardas civís, pensaba que non deixaba de ser unha triste casualidade que
Alphonse Daudet, setenta anos antes, escribise aquel conto dentro dunha
antoloxía que titulou Contes du lundi.[3]
[1] A derradeira clase é un conto sobre a guerra franco-prusiana de
1870.
[2] O
sábado, 1 de abril de 1939, Franco fixo público o derradeiro parte de guerra.
Considerada esa data como o fin da guerra civil española, o texto decía: En el día de hoy, cautivo y desarmado el
Ejército Rojo, han alcanzado las tropas nacionales sus últimos objetivos
militares. La guerra ha terminado. El
Generalísimo Franco. Burgos 1º abril 1939.
